വികസന ശില്പി 

പി.എസ് .ശ്രീകുമാർ 

     കാരുണ്യത്തിൻറ്റെ  നിലക്കാത്ത പ്രവാഹമായിരുന്നു  ഉമ്മൻചാണ്ടി എന്ന നേതാവ്.  അധികാരം ഉള്ളപ്പോലും ഇല്ലാത്തപ്പോളും, അദ്ദേഹം ജനങ്ങൾക്കുനടുവിൽ, അവരുടെ പ്രശ്നങ്ങൾ കേട്ടും പരിഹരിച്ചും  അവരിൽ ഒരാളായി ജീവിച്ച  നേതാവായിരുന്നു.  സ്നേഹിക്കുന്നതുപോലെതന്നെ, അദ്ദേഹത്തോട് ദ്വേഷ്യപ്പെടാനും, ശാസിക്കാനും  അദ്ദേഹം  ജനങ്ങൾക്ക് സ്വാതന്ത്ര്യം നൽകി.  സാധാരണക്കാരെ  സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം   ഏതു അർദ്ധരാത്രിക്കും  കാണാനും, ഫോണിൽ വിളിക്കാനും ,  പ്രാപ്യനായ  ഒരു നേതാവ് ഉമ്മൻചാണ്ടിയല്ലാതെ  മറ്റൊരാൾ ഇന്ത്യൻ രാഷ്ട്രീയത്തിൽ ഇല്ലായിരുന്നു.

         ഉമ്മൻ ചാണ്ടിയിലെ  രാഷ്ട്രീയക്കാരൻ  വളരെയേറെ പ്രത്യേകതകളുള്ള  ഒരു നേതാവാണ്.   തൻറ്റെ  നിയോജക മണ്ഡലമായ  പുതുപ്പള്ളിയിലെ  ജനങ്ങളുടെ സുഖദുഃഖങ്ങളിൽ  ഒന്നൊഴിയാതെ    പങ്കുചേരുന്ന  നിയമസഭാ സാമാജികനാ യി ഇരിക്കെത്തന്നെ  ലോകത്തെവിടെയുമുള്ള മലയാളികൾക്ക്  ഒരാശ്രയമായി വിളിപ്പുറത്തു അദ്ദേഹം ഉണ്ടായിരുന്നു.  അതിലൊന്നും രാഷ്ട്രീയ പരിഗണനകൾ  കടന്നുവന്നിരുന്നില്ല .  ഭരണത്തിലാണെങ്കിലും പ്രതിപക്ഷത്താണെങ്കിലും  അതിനു യാതൊരു മാറ്റവുമിലായിരുന്നു.  2004 ൽ  സുനാമി തിരമാലകൾ   തീരപ്രദേശങ്ങളിൽ  ആഞ്ഞുവീശിയപ്പോളും , 2018 ൽ   കേരള ജനതയെ   പ്രളയം  വിഴുങ്ങിയപ്പോളും, 2020 ൽ കേരളത്തിലും  ലോകത്തിൻറ്റെ  വിവിധ ഭാഗങ്ങളിലുമുള്ള മലയാളികളെ കൊറോണ  മഹാമാരി  കാർന്നു തിന്നപ്പോളും  മലയാളികളുടെ  ആശ്രയവും അത്താണിയുമായി  ഉമ്മൻ ചാണ്ടി സജീവമായി  രംഗത്തുണ്ടായിരുന്നു. കോറോണയുടെ ആദ്യനാളുകളിൽ   ആയിരക്കണക്കിന്   ഫോൺ കോളുകളാണ്  അദ്ദേഹം അറ്റൻഡ് ചെയ്തത്.  കേരള  ജനത ഇത്രമാത്രം സ്നേഹവും വാത്സല്യവും നൽകിയ  മറ്റൊരു നേതാവില്ല. 

  വിമർശനം അനിവാര്യം 

          രണ്ടാം തവണ  മുഖ്യമന്ത്രി അവസരത്തിൽ   സിനിമാ  നടനായ സിദ്ദിക്ക്   അദ്ദേഹവുമായി  നടത്തിയ അഭിമുഖത്തിൽ,   പൊതുരംഗത്ത്  അദ്ദേഹത്തെ നയിക്കുന്ന  തത്വം എന്താണെന്ന്   വ്യക്തമാക്കി. "'ജനാധിപത്യത്തിൽ എതിർപ്പ്   തെറ്റല്ല. സമരങ്ങൾ വേണ്ടിവരും. അതൊക്കെ ജനാധിപത്യത്തിന് ശക്തിപകരുന്ന ഘടകങ്ങളാണ്.  എനിക്കുള്ള  ഏറ്റവും വലിയ ശക്തി, എനിക്കെതിരെയുള്ള വിമർശനങ്ങളാണ്.  കാരണം, ഞാനെപ്പോഴും കെയർ ഫുള്ളായിരിക്കും.  ചെറിയ തെറ്റുപോലും വിമര്ശിക്കപ്പെടുമെന്നു പറയുമ്പോൾ വളരെ സൂക്ഷിച്ചായിരിക്കും പ്രവർത്തിക്കുക.  ജനാധിപത്യത്തിൽ വിമര്ശനവും പ്രതിപക്ഷവും എല്ലാം വേണം".  വിശ്വസിക്കുന്നത് പറയുകയും, പറയുന്നത് പ്രവർത്തിക്കുകയും ചെയ്ത  അദ്ദേഹം, ഭരണത്തിൽ ഇരുന്നപ്പോൾ ഉണ്ടായ വിമർശനങ്ങളെയൊന്നും  അസഹിഷ്ണതയോടെ കാണുകയോ, വിമർശകരെ  അധിക്ഷേപിക്കുകയോ ചെയ്തിട്ടില്ല.  വിമർശനങ്ങളിൽ കഴമ്പുണ്ടെങ്കിൽ  അതുൾക്കൊള്ളാൻ അദ്ദേഹം മടിച്ചിട്ടുമില്ല.  ഇതേ സമീപനം തന്നെയായിരുന്നു  വികസന കാര്യങ്ങളിലും അദ്ദേഹത്തെ നയിച്ചത്.  ദീർഘ ദൃഷ്ടിയോടെയായിരുന്നു വികസനകാര്യങ്ങളെ അദ്ദേഹം സമീപിച്ചിരുന്നത്.

ഭരണരംഗത്തേക്കുള്ള പ്രവേശനം 

     

1967 ൽ ഈ .എം.എസ്‌  രണ്ടാമത് മുഖ്യമന്ത്രിയായപ്പോൾ  ഉമ്മൻചാണ്ടി കെ.എസ.യു എന്ന വിദ്യാർത്ഥി സംഘടനയുടെ സംസ്ഥാന  പ്രസിഡണ്ട്  ആയിരുന്നു. 1965 ലെ  ഇന്ത്യ-പാകിസ്ഥാൻ യുദ്ധത്തെ തുടർന്നുള്ള  ആ  കാലയളവിലും, കേരളം ഭക്ഷ്യ ക്ഷാമത്തിൻറ്റെ  പിടിയിൽ നിന്നും മോചിതമായിരുന്നില്ല.  ആവശ്യത്തിന് ഭക്ഷണ സാധനങ്ങൾ ലഭ്യമല്ലാതെ   ജനം വറുതിയിലായിരുന്ന അവസരത്തിലാണ് ഇടതു സർക്കാരിലെ കൃഷിമന്ത്രിയായിരുന്ന എം. എൻ. ഗോവിന്ദൻ നായരുടെ അഭ്യർത്ഥന സ്വീകരിച്ചുകൊണ്ട്  വിദ്യാർത്ഥികളെ രാഷ്ട്ര നിർമിതിയിൽ ഭാഗഭാക്കുകളാക്കുവാനായി "ഓണത്തിന് ഒരു പറ നെല്ല്" എന്ന  വികസന ആശയവുമായി  ഉമ്മൻചാണ്ടി കേരളത്തിൽ അങ്ങോളം ഇങ്ങോളമുള്ള   വിദ്യാലയങ്ങളിൽ ഓടിനടന്ന്  ഇടതു സർക്കാരിന് കൈത്താങ്ങായി  പ്രവർത്തിച്ചത്. പിന്നീട്  എം.എൽ.എ ആയും, പ്രതിപക്ഷ നേതാവായും, മന്ത്രിയായും , മുഖ്യമന്ത്രിയായും ഇരുന്നിട്ടുള്ളപ്പോളൊക്കെ തൻറ്റെ  വികസന കാഴ്ചപ്പാട് നടപ്പിലാക്കിയ  നേതാവായിരുന്നു അദ്ദേഹം. 

      ഭരണ രംഗത്ത്  അദ്ദേഹം ആദ്യമായി പ്രവേശിച്ചത് , 1977ൽ  ആദ്യം കെ. കരുണാകരൻറ്റെയും, പിന്നീട്  എ.കെ.ആൻറണിയുടേയും   മന്ത്രിസഭകളിൽ , തൊഴിൽ-ഭവന  മന്ത്രിയായായിട്ടായിരുന്നു.  ആ  കാലഘട്ടത്തിലാണ് തിരുവനന്തപുരം  ചെങ്കൽച്ചൂള കോളനിയിലെ അധസ്ഥിത  വിഭാഗങ്ങൾ താമസിച്ചിരുന്ന , ചേരികൾ മാറ്റി  ഫ്ലാറ്റുകൾ    നിർമ്മിച്ചു നൽകുവാനുള്ള പദ്ധതിയ്ക്കു തുടക്കം കുറിച്ചത്. തൊഴിലില്ലാത്ത യുവാക്കൾക്ക്  ഇന്നും ലഭിക്കുന്ന തൊഴിലില്ലായ്മ വേതനം  അദ്ദേഹം   തൊഴിൽ മന്ത്രിയായി അധികാരത്തിലേറിയപ്പോഴാണ്  നടപ്പിലാക്കിയത്.  അസംഘടിതരായിരുന്ന  ചുമട്ടുതൊഴിലാളികളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി  ക്ഷേമനിധി ബില്ലു പാസ്സാക്കിയതും    തൊഴിൽ മന്ത്രിയായിരുന്ന ഉമ്മൻ ചാണ്ടിയുടെ ശ്രമത്തിലായിരുന്നു.. 

      1981 ൽ ആഭ്യന്ത മന്ത്രി ആയിരുന്ന അവസരത്തിലാണ് പൊലീസിൽ  ആധുനികവൽക്കരണത്തിന്  തുടക്കം കുറിച്ചത് .  ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണ കാലം  മുതൽ പോലീസിന്റ്റെ  യൂണിഫോം ആയിരുന്ന ട്രൗസർ മാറ്റി പാന്റ്സ് കൊണ്ടുവന്നു. അതുപോലെ തീപ്പെട്ടിക്കൊള്ളിപോലത്തെ തൊപ്പിമാറ്റി, ഇപ്പോൾ  ഉപയോഗത്തിലുള്ള തൊപ്പി നൽകി. ധനകാര്യ മന്ത്രിയായിരുന്ന അവസരത്തിൽ കേരളത്തിന്റെ ഖജനാവ് ശക്തിപ്പെടുത്താനുള്ള നടപടികൾ സ്വീകരിച്ചു.    മുഖ്യമന്ത്രി ആയ രണ്ടവസരങ്ങളിലും കേരളത്തെ കുറിച്ചുള്ള തൻറ്റെ വികസന സ്വപ്‌നങ്ങൾ ഒന്നൊന്നായി നടപ്പിലാക്കുവാൻ അദ്ദേഹം ശുഷ്‌കാന്തി കാട്ടി. 

    

  മുഖ്യമന്ത്രി ആയ രണ്ടവസരങ്ങളിലും കേരളത്തെ കുറിച്ചുള്ള തൻറ്റെ വികസന സ്വപ്‌നങ്ങൾ ഒന്നൊന്നായി നടപ്പിലാക്കുവാൻ അദ്ദേഹം ശുഷ്‌കാന്തി കാട്ടി. 2004 ൽ ആദ്യമായി മുഖ്യമന്ത്രി ആയ   അവസരത്തിലാണ്, ദാരിദ്ര്യരേഖയ്ക്ക് താഴെയുള്ള 20 ലക്ഷം കുടുംബങ്ങൾക്ക് 3 രൂപയ്ക്  പ്രതിമാസം 25 കിലോ അരി ,ആരോഗ്യഇൻഷുറൻസ് പദ്ധതി , സ്കൂൾ കുട്ടികൾക്ക് ഉച്ചഭക്ഷണത്തോടൊപ്പം മുട്ട നൽകുന്ന പദ്ധതി, എന്നിവ നടപ്പിലാക്കിയത്  . തിരുവനന്തപുരം നഗരത്തിലെ റോഡുകൾ ആധുനികവൽക്കരിച്ചു .പാളയം അടിപ്പാത സമയബന്ധിതമായി പൂർത്തീകരിച്ചു.  ഇതിൻറ്റെ  ഭാഗമായി രണ്ടു ഫ്‌ളൈഓവറുകൾ നിർമിക്കാനും നടപടി തുടങ്ങി . കരിപ്പൂർ വിമാനത്താവളത്തിന് അന്താരാഷ്ട്ര വിമാനത്താവളമെന്ന പദവി ലഭ്യമാക്കി . മലയോര മേഖലയുടെ വികസനം ലക്ഷ്യമാക്കി മലയോര പാത പദ്ധതിക്ക് തുടക്കമിട്ടു.  ആഗോള ഐ.ടി കമ്പനികളെ ആകര്ഷിയ്ക്കുവാൻ സ്മാർട്ട് സിറ്റി കൊച്ചിയിൽ സ്ഥാപിയ്ക്കാൻ തീരുമാനിച്ചു.  എന്നാൽ അതിനെതിരെ അന്നത്തെ പ്രതിപക്ഷനേതാവ് ഹൈക്കോടതിയിൽ കേസുമായി പോയി.  അനുകൂലമായ വിധി ഹൈക്കോടതിയിൽ നിന്ന് ലഭിച്ചപ്പോഴേയ്ക്കും  തെരഞ്ഞെടുപ്പ് പ്രഖ്യാപിച്ചു.  അച്യുതാനന്ദൻ  സർക്കാർ ആ പദ്ധതിക്ക് തറക്കല്ലിടീൽ നടത്തിയെങ്കിലും,.  പദ്ധതിയുടെ നിർമാണ പ്രവർത്തനങ്ങൾ  ആരംഭിച്ചതും പൂർത്തീകരിച്ചതും  ഉമ്മൻ ചാണ്ടി 2011 ൽ വീണ്ടും മുഖ്യമന്ത്രി  ആയപ്പോഴാണ്. 

 ഡൽഹി മെട്രോ യാഥാർഥ്യമായ സമയത്താണ് കൊച്ചി മെട്രോ എന്ന ആശയം  കേരളത്തിൽ ഉണ്ടാകുന്നത്.  ഡൽഹി മെട്രോയിൽ ഒരു യാത്രകഴിഞ്ഞു വന്ന ഉടൻതന്നെ ഇക്കാര്യം അദ്ദേഹം ഉദ്യോഗസ്ഥരുമായി ചർച്ച ചെയ്തു. 2005  ഓഗസ്റ്റിൽ ചേർന്ന മന്ത്രിസഭാ യോഗം കൊച്ചി മെട്രോ നടപ്പാക്കാൻ തീരുമാനിക്കുകയും  തുടർ നടപടികൾ കൈക്കൊള്ളുകയും ചെയ്തു. അപ്പോഴേക്കും തെരഞ്ഞെടുപ്പുകഴിഞ്ഞു   അച്യുതാനന്ദൻ സർക്കാർ അധികാരത്തിലെത്തി. . പിന്നീട് 2011 ൽ അദ്ദേഹം വീൺടും മുഖ്യമന്ത്രി ആയപ്പോഴാണ്  കൊച്ചി മെട്രോ നടപ്പിലാക്കാനുള്ള നടപടികൾ എടുത്തത്. മെട്രോമാൻ ഇ. ശ്രീധരൻറ്റെ  മേൽനോട്ടത്തിൽ, ഡൽഹി മെട്രോ  റെയിൽ കോർപറേഷനെക്കൊണ്ട് ഈ പദ്ധതി നടപ്പിലാക്കിക്കണമെന്നതായിരുന്നു കേരളത്തിലെ ജനങ്ങളുടെ  ആവശ്യം. പദ്ധതിയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ചില ഉന്നത ഉദ്യോഗസ്ഥർ ഡി എം ആർ സിയെയും ഇ. ശ്രീധരനെയും ഒഴിവാക്കുവാൻ ശ്രമിച്ചു. മന്ത്രിസഭായോഗം കൂടി  ഇ. ശ്രീധരൻറ്റെ  നേതൃത്വത്തിൽ ഡി എം ആർ സി മുഖാന്തിരം പദ്ധതി നടപ്പിലാക്കുവാൻ തീരുമാനിച്ച്, കേന്ദ്ര സർക്കാരിനെയും  ഡൽഹി സർക്കാരിനെയും അറിയിച്ചു.   2016 ൽ മുഖ്യമന്ത്രി സ്ഥാനം ഒഴിയുന്നതിനു മുമ്പുതന്നെ കൊച്ചി മെട്രോയുടെ പരീക്ഷണ ഓട്ടം വിജയകരമായി പൂർത്തിയാക്കിയിരുന്നു.

നൂറുദിന പരിപാടികൾ 

        ഉമ്മൻ ചാണ്ടിസർക്കാർ 2011  മെയ് 18 നു അധികാരമേറ്റയുടൻ തന്നെ 100  ദിന പരിപാടി   പ്രഖ്യാപിച്ചു. ഒരു ഭരണാധികാരിയുടെ നിശ്ചയദ്ധാർഢ്യവും  , ദിശാബോധവും പ്രകടിപ്പിച്ച  പദ്ധതിയായിരുന്നു അത്. . നൂറാം ദിവസം വി.ജെ.ടി ഹാളിൽ വച്ച് നടത്തിയ  പ്രോഗ്രസ്സ് റിപ്പോർട്ട് അവതരണത്തിൽ,  പ്രഖ്യാപിച്ച 107 പരിപാടികളിൽ 102 എണ്ണവും,  100 ദിവസകാലയളവിനുള്ളിൽ  നടപ്പിലാക്കിയ കാര്യം  പൊതുജനങ്ങളെ പ്രോഗ്രസ്സ് റിപ്പോർട്ടിലൂടെ  അറിയിച്ചു . BPL  റേഷൻകാർഡ് ഉടമകൾക്ക് ഒരു  രൂപയ്ക്ക് 25  കിലോ അരി, റേഷൻ കാർഡിനായി അപേക്ഷിച്ചവർക്കെല്ലാം   റേഷൻ കാർഡ് അനുവദിച്ചു നൽകൽ ,  മന്ത്രിമാരുടേയും അവരുടെ പേർസണൽ സ്റ്റാഫിന്റ്റെയും  സ്വത്ത് വെളിപ്പെടുത്തൽ, മുഖ്യമന്ത്രിയുടെ ചേംബറിൽ നിന്നുമുള്ള തത്സമയ വെബ് കാസ്റ്റിംഗ് എന്നിവയെല്ലാം നൂറുദിന പരിപാടിയിൽ ഉൾപ്പെടുത്തി നടപ്പിലാക്കി.

വൻകിട പദ്ധതികൾക്കായി                

       നമുക്കെല്ലാം അറിയാവുന്നതുപോലെ  വൻകിട പദ്ധതികൾ കേരളത്തിൽ പൊതുവെ കുറവാണ്. .  ജനസാന്ദ്രത കൂടിയതും, സ്ഥലത്തിൻറ്റെ  ദൗർലഭ്യവും, ഉയർന്ന വിലയും കാരണം വൻകിട വ്യവസായികൾ  കേരളത്തിലേക്ക് വരാത്ത സാഹചര്യമാണ്.  സര്ക്കാരിന്റ്റെ   ആഭിമുഖ്യത്തിലുള്ള  വൻകിട പദ്ധതികൾ മാത്രമാണ് കേരളത്തിൽ കഴിഞ്ഞ അരനൂറ്റാണ്ടായി  ഉണ്ടായിരുന്നത്.  അതുതന്നെയും വിരലിലെണ്ണാവുന്നവ മാത്രം.  കാനഡ സർക്കാരിന്റ്റെ സഹായത്തോടെ 1973 ൽ  ഇടുക്കി ജലപദ്ധതി  നടപ്പിലാക്കിയതിന്   ശേഷം,  പിന്നീടുണ്ടായ ഒരു വൻകിട പദ്ധതി എന്ന് പറയാവുന്നത്  പൊതു-സ്വകാര്യ സംയുക്ത സംരംഭമായ നെടുമ്പാശ്ശേരി  വിമാനത്താവളം മാത്രമായിരുന്നു .  ഇതിനൊരു മാറ്റം വരുത്തുവാൻ  മുഖ്യമന്ത്രി എന്ന നിലയിൽ അദ്ദേഹം ശ്രമിച്ചു.  2005 ലെ  ഉമ്മൻചാണ്ടി സർക്കാർ തുടക്കം കുറിച്ച   കൊച്ചി മെട്രോ  പദ്ധതിക്ക് വീണ്ടും  ജീവൻ വചു.. കൊച്ചി മെട്രോക്ക് തടസ്സമായി ഒട്ടേറെ കാര്യങ്ങൾ പൊന്തിവന്നു. DMRC യെ പദ്ധതിയുടെ നടത്തിപ്പിന് ചുമതല ഏൽപ്പിക്കാൻ  ഉദ്യോഗസ്ഥ പ്രമുഖർ  തടസ്സവാദങ്ങൾ ഒരുപാടു ഉന്നയിച്ചു.  അതിനെ അതിജീവിച്ചു DMRC  ക്ക്   ചുമതല നല്കാൻ സർക്കാർ തീരുമാനിച്ചെങ്കിലും  അതേറ്റെടുക്കാൻ DMRC  തയാറായില്ല. ഒടുവിൽ   ഉമ്മൻചാണ്ടിയും, അന്ന് സംസ്ഥാനത്തു റയിൽവേയുടെ  ചുമതലയുണ്ടായിരുന്ന മന്ത്രി ആര്യാടൻ മുഹമ്മദും കൂടി കേന്ദ്ര മന്ത്രി കമൽനാഥിനെയും  മുഖ്യമന്ത്രിയായിരുന്ന ഷീല ദീക്ഷിതിനെയും  നേരിട്ടുകണ്ടാണ്  5500  കോടി മുതൽ മുടക്കുള്ള  കൊച്ചി മെട്രോയുടെ നിർമാണം ഏറ്റെടുപ്പിച്ചത് .  മുഖ്യമന്ത്രി സ്ഥാനത്തു നിന്നും ഒഴിയുന്നതിന് മുമ്പുതന്നെ  ആദ്യഘട്ട നിർമാണം പൂർത്തിയാക്കി  ട്രയൽ റണ്ണും നടത്തി.

                            സംസ്ഥാന സർക്കാരിന്റ്റെ  സഹകരണത്തോടെയാണ് കേന്ദ്ര പൊതുമേഖലാ സ്ഥാപനമെന്ന നിലയിൽ  1966 ൽ  കൊച്ചി റിഫൈനറി ആരംഭിച്ചത്. പിന്നീട് ഇതിനെ ഭാരത് പെട്രോളിയം കോര്പറേഷന് ഏറ്റെടുത്തു. 2012 ലെ" എമേർജിങ് കേരള " ആഗോള സംഗമത്തിൽ പങ്കെടുത്തപ്പോഴാണ്   20000  കോടി രൂപയുടെ വികസന പദ്ധതിക്ക് ബി പി സി എൽ രൂപരേഖ ഉണ്ടാക്കിയത്.  ആഗോള സംഗമം ഉദ്‌ഘാടനം ചെയ്യാനെത്തിയ പ്രധാന മന്ത്രി മൻമോഹൻ സിംഗുമായി  ഉമ്മൻ ചാണ്ടി നടത്തിയ ചർച്ചയെ തുടർന്നാണ്  ബ്രിഹത്തായ  ഈ പദ്ധതിക്ക് കേന്ദ്ര സർക്കാർ പച്ച കൊടി  കാട്ടിയതു.  ഇത്  നടപ്പിലാക്കുവാൻ  സ്ഥലം ഏറ്റെടുത്തു നൽകിയതിന് പുറമെ , നികുതി ഇളവുൾപ്പെടെ  ഒട്ടേറെ  സൗകര്യങ്ങളാണ് സംസ്ഥാന സർക്കാർ  നൽകിയത്.  നാല് വര്ഷം കൊണ്ട്  വികസന പ്രവർത്തനങ്ങൾ പൂർത്തീ കരിച്ചു കഴിഞ്ഞപ്പോൾ, ബി പി സി എല്ലിന്റ്റെ   കീഴിലെ ഏറ്റവും വലിയ റിഫൈനറി യായി  ഇത് മാറി.  ഇന്ന്  കേരളത്തിൽ ഏറ്റവും കൂടിയ മുതല്മുടക്കുള്ള പൊതുമേഖലയിലെ  പദ്ധതിയും  ഇതാണ്.

             വേഴാമ്പലിനെപോലെ  വികസനത്തിന് നോക്കിയിരുന്ന  ഉത്തര മലബാറിന്  പ്രതീക്ഷനൽകിയാണ് കണ്ണൂർ എയർപോർട്ട് പദ്ധതി   പ്രഖ്യാപിച്ചത്.   ഉമ്മൻചാണ്ടി  മുഖ്യമന്ത്രി ആയ ശേഷമാണ്  2300 കോടി  ചെലവ് പ്രതീക്ഷിച്ച നിർമാണ കരാർ എൽ ആൻഡ് ടി  കമ്പനിയെ ഏൽപ്പിച്ചത്. 2016  ഫെബ്രുവരിയിൽ  റൺവെ  നിർമാണം പൂർത്തിയാക്കി എയർ ഫോഴ്സ് വിമാനത്തിന്റ്റെ   ട്രയൽ റണ്ണും  നടത്തിക്കുവാൻ ഉമ്മൻചാണ്ടിക്കു സാധിച്ചു. വീണ്ടും  രണ്ടു വർഷങ്ങൾക്കു  ശേഷമാണ് ടെർമിനൽ  നിർമാണം പൂർത്തിയാക്കി  ഔപചാരിക ഉദ്‌ഘാടനം പിണറായി സർക്കാർ നടത്തിയത്. .

 ബൈപാസ്സുകൾ യാഥാർഥ്യത്തിലേക്ക് 

             നാല്  പതിറ്റാണ്ടായുള്ള  കേരളത്തിൻറ്റെ  ആവശ്യമാണ് പാറശ്ശാല മുതൽ മഞ്ചേശ്വരം വരെയുള്ള നാല്  വരി  ദേശീയ പാത. .ഭൂമി ഏറ്റെടുക്കൽ , അലൈൻമെന്റ് , തുടങ്ങിയ തർക്കങ്ങളിൽ പെട്ട് ഈ ആവശ്യം  ശീതീകരണപ്പെട്ടിയിലായപ്പോൾ  ഉമ്മൻ ചാണ്ടിയുടെ മനസ്സിലുദിച്ച ആശയമാണ്  പ്രധാന നഗരങ്ങളിലെ ഗതാഗത തടസ്സങ്ങൾ മറികടക്കാനായി  ബൈപാസുകൾ മാത്രമായി ,  ദേശീയ പാതാ  അതോറിറ്റിയുടെ  അംഗീകാരത്തോടെ, നിർമിക്കുവാൻ സാധിക്കുമോ എന്നുള്ളത് .തലശ്ശേരി,കോഴിക്കോട്,ആലപ്പുഴ, കൊല്ലം, തിരുവനന്തപുരം എന്നിവിടങ്ങളിൽ ബൈപാസ് നിർമിക്കാൻ സ്ഥലം ഏറ്റെടുത്തിട്ട്  നാലുപതിറ്റാണ്ടു കഴിഞ്ഞെങ്കിലും  ദേശീയ പാതക്കൊപ്പമേ ബൈ പാസ് നിർമാണവും  നടത്താൻ സാധിക്കു എന്നായിരുന്നു കേന്ദ്ര നയം.ദേശീയ പാത വികസനത്തോടൊപ്പം ബൈപാസ് വികാസം എന്ന കടുംപിടുത്തതിൽ നിന്നും കേന്ദ്ര സർക്കാരിനെ പിന്തിരിപ്പിക്കുവാൻ മുഖ്യമന്ത്രി എന്ന നിലയിൽ ഉമ്മൻ ചാണ്ടി ശ്രമിച്ചു. ദേശീയ പാതക്കായി 45  മീറ്ററിൽ സ്ഥലം ഏറ്റെടുക്കുന്നതിനെതിരെ പല സംഘടനകളും  പ്രക്ഷോഭം നടത്തി  സർവ്വേ പോലും നിർത്തിവെക്കേണ്ടി വന്ന സാഹചര്യമായിരുന്നു അന്ന്.. സ്ഥലം ഏറ്റെടുക്കൽ  ആവശ്യമില്ലാത്ത ബൈപാസ്സുകളെ ഇതിൽ നിന്നും ഒഴിവാക്കുവാൻ പറ്റുമോ എന്ന് ആരായാൻ അദ്ദേഹം തീരുമാനിച്ചു.  അതിനായി  പ്രധാനമന്ത്രിയായിരുന്ന മൻമോഹൻ സിംഗിനെ നേരിട്ട് കണ്ട് അദ്ദേഹം ആവശ്യപ്പെട്ടു.  ബൈപാസ് വികസന ചെലവിന്റ്റെ  പകുതി സംസ്ഥാന സർക്കാർ    വഹിക്കാമെന്ന ഉറപ്പുകൊടുത്താണ് ഈ ബൈപാസ്സുകളെയെല്ലാം സ്റ്റാൻഡ് എലോൺ  പദ്ധതികളാക്കി മാറ്റിയത്. ഈ നയം മാറ്റം രാജ്യത്തുതന്നെ ആദ്യമായിരുന്നു. കോഴിക്കോട് ബൈപാസ് നിർമാണം പൂർത്തിയാക്കുകയും,  ബാക്കിയുള്ളവയുടെ   നിർമാണപ്രവര്ത്തനങ്ങൾക്കു തുടക്കം കുറിക്കുവാനും  ഉമ്മൻ ചാണ്ടി സർക്കാരിന് കഴിഞ്ഞു.  

           സംസ്ഥാന  രൂപീകരണ കാലം മുതലുള്ള ഒരു സ്വപ്ന പദ്ധതിയായിരുന്നു വിഴിഞ്ഞം തുറമുഖനിർമാണം. തീരത്തു  നിന്ന് ഒരു നോട്ടിക്കൽ മൈൽ അകലം വരെ സ്വാഭാവികമായ 24 മീറ്റർ ആഴം വിഴിഞ്ഞതിൻറ്റെ മാത്രം പ്രത്യേകതയാണ്. ഇക്കാരണത്താൽ മറ്റു തുറമുഖങ്ങളെപ്പോലെ ഇടയ്ക്കിടയ്ക്ക് ചെലവേറിയ ഡ്രെഡ്ജിങ് ആവശ്യമില്ല. നിലവിൽ , ഇന്ത്യയിൽ കണ്ടെയ്നർ ട്രാൻസ്ഷിപ്മെൻറ്റ് ടെര്മിനലുകളൊന്നും ഇല്ല .ഇതിനായി നമ്മൾ ആശ്രയിയ്ക്കുന്നതു ദുബായ് , കൊളമ്പോ ,സിംഗപ്പൂർ തുടങ്ങിയ തുറമുഖങ്ങളെയാണ്. വിഴിഞ്ഞം തുറമുഖ പദ്ധതി നടപ്പിലായാൽ രാജ്യത്തിന് വിദേശ നാണ്യഇനത്തിൽ കോടിക്കണക്കിനു രൂപ ലാഭിയ്ക്കുവാൻ സാധിയ്ക്കും. 2001 ലെ ആൻറണി സർക്കാർ വിഴിഞ്ഞം തുറമുഖം വികസിപ്പിയ്ക്കുവാൻ തീരുമാനിച്ചെങ്കിലും, കോടതി കേസുകൾ കാരണം മുന്നോട്ടു പോകുവാൻ സാധിച്ചില്ല. പിന്നീട് വന്ന അച്യുതാനന്ദൻ സർക്കാരിന്റ്റെ കാലത്തും പദ്ധതി കടലാസിൽതന്നെയിരുന്നു .ഈ പദ്ധതിയ്‌ക്കെതിരെ രാജ്യത്തിനകത്തും പുറത്തുമുള്ള  വിവിധ കേന്ദ്രങ്ങളിൽ നിന്നും ഉയർന്ന എല്ലാ എതിർപ്പുകളെയും അവഗണിച്ചു കൊണ്ടാണ് പദ്ധതിയുമായി മുന്നോട്ടു പോകാൻ ഉമ്മൻ ചാണ്ടി സർക്കാർ തീരുമാനിച്ചത്.  7250   കോടി രൂപയുടെ പദ്ധതിയിൽ 6000  കോടി രൂപയുടെ അഴിമതിയാണ് സി.പി.എം ഉന്നയിച്ചത്. തിരുവന്തപുരത്തിന്റ്റെയും കേരളത്തിൻറ്റെയും വികസനത്തിൽ  നിർണായകമായ സ്ഥാനം ഈപദ്ധതിയ്ക്കുണ്ടെന്നു തിരിച്ചറിഞ്ഞ മുഖ്യമന്ത്രി ഉമ്മൻ‌ചാണ്ടി, എല്ലാതടസ്സവാദങ്ങളെയും  അതിജീവിച്ചാണ്  അദാനി പോർട്ടുമായി കരാറുണ്ടാക്കിയത്. ആയിരം ദിവസങ്ങൾക്കുള്ളിൽ സമയബന്ധിതമായി പദ്ധതി നടപ്പിലാക്കാനാണ് ലക്ഷ്യമിട്ടിരുന്നത്.  

റെയിൽവേ ഗതാഗതത്തിലെ  കാലതാമസം  ഒഴിവാക്കുന്നതിനും , വേഗത്തിൽ റെയിൽവേ ഗതാഗതം  മാറ്റുന്നതിൻറ്റെയും   ഭാഗമായി, തിരുവനന്തപുരത്തുനിന്നും ചെങ്ങന്നൂർവരെ 125  കിലോ മീറ്റർ ദൂരത്തിൽ സബർബൻ ട്രെയിൻ സർവീസ് ആരംഭിക്കുന്നതിനായി റെയ്ൽവേയുമായി ധാരണ പത്രം ഒപ്പുവെച്ചു .  റെയിൽവേയും സംസ്ഥാന സർക്കാരും തുല്യമായി മുതൽ മുടക്കി വേഗതയാർന്ന ട്രെയിൻ സർവീസ് ആരംഭിക്കുവാനും പിന്നീട് വടക്കൻ ഭാഗങ്ങളിലേക്ക്  സർവീസ് നീട്ടുവാനുമാണ്  ഉദ്ദേശിച്ചത്.  എന്നാൽ എൽ ഡി എഫ് സർക്കാർ ഈ പദ്ധതി ഉപേക്ഷിച്ചു . തിരുവനന്തപുരം, കോഴിക്കോട് മോണോ റെയിൽ പ്രൊജെക്ടുകൾ തുടങ്ങാൻ തീരുമാനിച്ചിരുന്നെങ്കിലും , അതും പിണറായി സർക്കാർ വേണ്ടെന്നു വച്ച്.

            കഴിഞ്ഞ യു ഡി എഫ്  സർക്കാരിന്റ്റെ  ആശയമായിരുന്നു കേരളത്തിൽ ഒരു ജീവശാസ്ത്ര പാർക്ക് സ്ഥാപിക്കണമെന്നത്.  ആന്ധ്രയും, തമിഴ്‌നാടും  ഉൾപ്പെടെയുള്ള സംസ്ഥാനങ്ങൾ  ഏറെ ദൂരം മുന്നോട്ടു പോയ സാഹചര്യത്തിലാണ്  എത്രയും വേഗം ജീവ ശാസ്ത്ര പാർക്ക് സ്ഥാപിക്കണമെന്നു സർക്കാർ തീരുമാനിച്ചു KSIDC യോട്  പദ്ധതി രേഖ തയ്യാറാക്കാൻ ആവശ്യപ്പെട്ടത്.  ഇതിനായി ആദ്യ ഘട്ടത്തിൽ  75  ഏക്കർ  സ്ഥലം തിരുവനന്തപുരത്തിനടുത്തു തോന്നക്കലിൽ ഏറ്റെടുത്തുകൊണ്ട് 2013 ൽ  പാർക്കിന്റ്റെ  ഉദ്‌ഘാടനം നിർവഹിച്ചു.  വൈറോളജി ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട്, ശ്രീചിത്ര തിരുനാൾ മെഡിക്കൽ ഇൻസ്റ്റിട്യൂട്ടിന്റെ   ബിയോടെക്നോളജി വിഭാഗം ഉൾപ്പെടെ നിരവധി സ്ഥാപനങ്ങളാണ് തോന്നക്കലെ  ലൈഫ് സയൻസസ് ഇൻസ്റ്റിട്യൂട്ടിൽ  പ്രവർത്തിക്കുന്നത്. ഇന്ത്യയിലെ തന്നെ തലയെടുപ്പുള്ള ജീവ ശാസ്ത്ര പാർക്കുകളിൽ ഒന്നായി ഇത് മാറി. 

 

 കേരളത്തിന് ഐ  ഐ ടി 

                   കേരളത്തിൻറ്റെ  ദീർഘനാളായുള്ള  ഒരു ആവശ്യമായിരുന്നു നമ്മുടെ സംസ്ഥാനത്തു ഒരു ഐ ഐ ടി  വേണമെന്നുള്ളത്.  ആ സ്വപ്നമാണ്, അദ്ദേഹത്തിന്റ്റെ  ശ്രമഫലമായി  2015 ൽ  പാലക്കാട്   സാധിതമായത് . അതുപോലെ , ഇന്ത്യൻ ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് സയൻസ് എഡ്യൂക്കേഷൻ ആൻഡ് റിസർച്ച്  തിരുവനന്തപുരത്തെ വിതുരയിൽ തുടങ്ങാൻ  സാധിച്ചതും അദ്ദേഹത്തിന്റ്റെ  നിരന്തരമായ ശ്രമഫലമായാണ്.  സംസ്ഥാനത്തെ സാങ്കേതിക വിദ്യാഭ്യാസ സ്ഥാപങ്ങളെ  എല്ലാം അഫിലിയേറ്റ് ചെയ്തുകൊണ്ട്  ഒരു സാങ്കേതിക സർവകലാശാല  എന്നതും  സംസ്ഥനത്തിന്റ്റെ  ദീർഘകാല ആവശ്യമായിരുന്നു. അതാണ്  എ .പി.ജെ.അബ്ദുൽ കലാം   സാങ്കേതിക സർവകലാശാല സ്ഥാപിച്ചതിലൂടെ നടപ്പിലായത് .  മികവിന്റ്റെ  കേന്ദ്രങ്ങളായ പതിനാറ്  കോളേജുകൾ  സ്വയംഭരണ കോളേജുകളായി മാറ്റിയതും  ഉമ്മൻചാണ്ടി സർക്കാരായിരുന്നു.   

  ദേശീയ ഗെയിംസ്  

                      2015 ൽ  ദേശീയ ഗെയിംസ്  കേരളത്തിൽ; വച്ച് നടത്തുവാൻ സാധിച്ചത് വലിയ വിജയമായിരുന്നു.  കായിക രംഗത്ത് വിവിധ ജില്ലകളിൽ അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾ ഉണ്ടാക്കുവാനും അന്തർ ദേശീയ നിലവാരമുള്ള കളിക്കളങ്ങൾ  പടുത്തുയർത്തുവാനും അത് നമ്മെ സഹായിച്ചു.  240  കോടി രൂപ ചെലവിൽ കാര്യവട്ടത്തു  നിർമിച്ച ഗ്രീൻ ഫീൽഡ് സ്റ്റേഡിയം , സിന്തറ്റിക് പ്രതലത്തോടുകൂടിയ തിരുവനന്തപുരത്തെ ടെന്നീസ് അക്കാദമി, കൊല്ലം ആശ്രാമത്തെ  ആസ്ട്രോ ടർഫ് ഹോക്കി സ്റ്റേഡിയം, കണ്ണൂർ മുണ്ടായതെ ഇൻഡോർ സ്റ്റേഡിയം, തൃശൂർ രാമപുരത്തെ  ഷൂട്ടിംഗ് റേഞ്ച്, തിരുവനന്തപുരം പാളയത്തെ  അന്താരാഷ്ട്ര നിലവാരമുള്ള സ്ക്വാഷ് കോർട്ട്, നെ ട്ടയത്തെ ഏറ്റവും വലിയ ഷൂട്ടിംഗ് റേഞ്ച്, തുടങ്ങി അന്താരാഷ്ട്ര നിലവാരമുള്ള നിരവധി കളികളങ്ങളാണ് കേരളത്തിൻറ്റെ  വിവിധ ഭാഗങ്ങളിൽ ദേശീയ ഗെയിംസുമായി ബന്ധപ്പെട്ടു  ഉയർന്നു വന്നത്.  ഇവ  ഇന്ന് വളർന്നു വരുന്ന കായിക പ്രതിഭകൾക്ക് അനുഗ്രഹമായി മാറിയിട്ടുണ്ട്. 

സർക്കാർ മേഖലയിൽ പുതിയ മെഡിക്കൽ കോളേജുകൾ 

          മനസ്സ് മുഴുവൻ പാവപ്പെട്ടവരോടുള്ള അനുകമ്പ നിറഞ്ഞു തുളുമ്പുന്ന ഉമ്മൻ ചാണ്ടിയെ ഏറ്റവും ആശങ്കാകുലൻ ആക്കുന്നത് ജനങ്ങളുടെ ആരോഗ്യ പ്രശ്നം ആണ്. കേരളത്തിൽ ഇതൊരു സാമൂഹിക പ്രശ്നം ആണെന്നും, ഒരു പരിധി കഴിഞ്ഞാൽ അത് സാമൂഹിക പിരിമുറുക്കം ആയി മാറും എന്നും, സംസ്ഥാനത്തിന്റ്റെ വികസനത്തിന് പ്രതിബന്ധമാകുമെന്നും അദ്ദേഹം മനസിലാക്കി. ഇതിനു പരിഹാരം ആയി ആരോഗ്യ രംഗത്ത് വലിയ മാറ്റങ്ങൾ കൊണ്ട് വരണമെന്ന് അദ്ദേഹം ആഗ്രഹിച്ചു. കാരുണ്യ, ശ്രുതി തരംഗം, സുകൃതം, ആരോഗ്യ കിരണം, അമൃത ആരോഗ്യം തുടങ്ങി നിരവധി പദ്ധതികൾക്കാണ് കഴിഞ്ഞ ഉമ്മൻ ചാണ്ടി സർക്കാർ രൂപം നൽകിയത്. അദ്ദേഹം നടത്തിയ ജന സമ്പർക്ക പരിപാടിയിൽ  പങ്കെടുത്തവർ   ഉൾപ്പടെ ഒട്ടേറെ പേർ മരുന്ന് വാങ്ങുവാൻ ഉള്ള സഹായത്തിനായി അദ്ദേഹത്തോട് അവശ്യ പെടാറുണ്ടായിരുന്നു. അതിൽ നിന്നാണ് പ്രാഥമിക ആരോഗ്യ കേന്ദ്രങ്ങൾ മുതൽ മെഡിക്കൽ കോളേജുകളിൽ വരെ ജനറിക് മെഡിസിൻ സൗജന്യം ആയി വിതരണം ചെയ്യുവാൻ ഉള്ള സംവിധാനം ഉണ്ടാക്കിയത്. കഴിഞ്ഞ UDF സർക്കാർ അധികാരത്തിൽ ഏറുമ്പോൾ, സംസ്ഥാനത്തു 5 സർക്കാർ മെഡിക്കൽ കോളേജുകളായിരുന്നു ഉണ്ടായിരുന്നത്. എല്ലാ ജില്ലകളിലും സർക്കാർ മെഡിക്കൽ കോളേജ് സ്ഥാപിക്കുക എന്നത് മുഖ്യ മന്ത്രി എന്ന നിലയിൽ അദ്ധേഹത്തിന്റെ ആഗ്രഹം ആയിരുന്നു. തിരുവനന്തപുരത്തും, ആലപ്പുഴയിലും , നിലവിൽ ഉള്ള സർക്കാർ മെഡിക്കൽ കോളേജുകൾക്കും പുറമെ പുതുതായി ഓരോ മെഡിക്കൽ കോളേജുകൾ ഉൾപ്പടെ പതിനാറു സർക്കാർ മെഡിക്കൽ കോളേജുകൾ സജ്ജമായി കഴിഞ്ഞാൽ, എല്ലാ ജില്ലാ കളിലെയും ജനങ്ങൾക്കു അതാത് ജില്ലകളിൽ തന്നെ വിദഗ്ധ ചികിത്സ ഉറപ്പാക്കുവാൻ സാധിക്കുമെന്നായിരുന്നു അദ്ധേഹത്തിന്റെ വിശ്വാസം. പിന്നീട് വന്ന പിണറായി സർക്കാർ, ഈ മെഡിക്കൽ കോളേജുകളിൽ ചിലതു വേണ്ടെന്നു വെച്ചു . കേരള സംസ്ഥാന രൂപകരണ ശേഷം ഇത്രയും സർക്കാർ മെഡിക്കൽ കോളേജുകൾ സ്ഥാപിക്കുവാൻ തീരുമാനിക്കുന്നത് ഒരു വലിയ റെക്കോർഡ് ആണ്. പശ്ചാത്തല വികസനത്തോടൊപ്പം പ്രാധാന്യം ഉള്ളതാണ് മനുഷ്യരുടെ ആരോഗ്യവും എന്ന കാഴ്ചപ്പാടിൽ ഊന്നി ഉള്ള ക്രാന്ത ദർശിത്വം ആണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ വികസന കാഴ്ചപ്പാടിൻറ്റെ  അന്തസത്ത.

മലയാളം ശ്രേഷ്‌ഠ ഭാഷയാകുന്നു 

മലയാള ഭാഷയെ പരിപോഷിപ്പിക്കാൻ മലയാള സർവ്വകലാശാലയെന്നത് കേരളീയരുടെ, വിശേഷിച്ചും,  സാഹിത്യകാരന്മാരുടെ  ചിരകാല അഭിലാഷമായിരുന്നു. 2012  ലെ കേരള  പിറവി ദിനത്തിൽ ഈ സർവകലാശാല മുഖ്യമന്ത്രി ഉമ്മൻ ചാണ്ടി ജനങ്ങൾക്കു സമർപ്പിച്ചു. തമിഴിനും, തെലുങ്കിനും, കര്ണാടകക്കും പിറകെ മലയാളത്തിന്  ശ്രേഷ്‌ഠ  ഭാഷ  പദവി ലഭ്യമാക്കാൻ അദ്ദേഹം കിണഞ്ഞു പരിശ്രമിച്ചു. ഒടുവിൽ  കേന്ദ്ര സർക്കാർ അതങ്ങീകരിച്ചത്  വലിയ നേട്ടമാണ്.  മലയാളം ഏക ഔദ്യോഗിക ഭാഷയാക്കി നിയമ നിർമാണവും  നടത്തി.

 2012 ൽ സംസ്ഥാന  ഗവർണറായിരുന്ന     എം ഒ  എച്   ഫാറൂഖ്     അസുഖ ബാധിതനായി ചെന്നൈ ആശുപത്രിയിൽ കിടന്നപ്പോൾ, അദ്ദേഹത്തിനെ പോയി കാണണമെന്ന്    ഉമ്മൻ ചാണ്ടിസാർ  ആഗ്രഹിച്ചു. എന്നാൽ മുല്ല പെരിയാർ പ്രശ്നവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടു  കേരളത്തിനെതിരെ തമിഴ് നാട്ടിൽ ശക്തമായ  പ്രക്ഷോഭം നടക്കുന്ന സമയമായിരുന്നു.  ആ ഒരു സാഹചര്യത്തിൽ   അദ്ദേഹം ചെന്നൈയിലേക്ക്  യാത്ര ചെയ്യുന്നതിന്  ഇന്റലിജൻസ് വിഭാഗം എതിരായിരുന്നു. അതിനാൽ ചെന്നൈയിലെ  ആശുപത്രിയിൽ പോയി ഗവർണറെ കണ്ടു സുഖാന്വേഷണം നടത്താൻ എന്നെയാണ്    അദ്ദേഹം നിയോഗിച്ചത്. ഞാൻ ആശുപതിയിൽ പോയി മുഖ്യമന്ത്രിയുടെ സ്നേഹാന്വേഷണങ്ങൾ  അദ്ദേഹത്തെ നേരിൽ കണ്ടു അറിയിച്ചു. അങ്ങിനെ ഒരു സൗമനസ്യം കാട്ടിയതിന് ഗവർണർ പ്രത്യേകം നന്ദിയും പറഞ്ഞു. 2012  ജനുവരി 26 നായിരുന്നു അദ്ദേഹം ആശുപത്രിയിൽ വച്ച് അന്തരിച്ചത്.

           

അഡ്വ.പി .എസ് .ശ്രീകുമാർ,

(ഉമ്മൻചാണ്ടി മുഖ്യമന്ത്രിയായിരുന്നപ്പോൾ  പ്രൈവറ്റ് സെക്രട്ടറിയായിരുന്നു}

9847173177

1 .